بررسی تطبیقی نیت در عبادات

"نیت" در لغت به معنای قصد است و در شرع- به تناسب مفهوم عبادت- عبارت است از قصد و اراده ای جهت دار برای طلب رضای خداوند و امتثال امرش. نیت برای تمییز عبادات از عادات و یا برای تشخیص مراتب عبادات از یکدیگر واجب است و فقها برای اثبات این امر به قرآن(بینه/آیه ی 5)، سنت: "إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بالنِّیَّاتِ" و"لَا عَمَلَ إِلّا بالنّیّة"، و همچنین اجماع و عقل استناد کرده اند. صحت آن دسته از اعمالی که ترک کردنی هستند- مانند زدودن نجاسات و باز پس دادن اموال غصبی و عاریه ای و مانند آن- منوط به اعتبار نیت نبوده و عدم نیت موجب بطلانشان نمی گردد؛ اما اگر با قصد قربت انجام پذیرند، ثواب به آنها تعلق می گیرد. محل نیت قلب است و به زبان آوردن آن لازم نیست. تقارن نیت با اول عبادت واجب است و صورت کلی آن باید در سراسر عمل عبادی حفظ شود. علاوه بر اشتراط قصد قربت که اساسی ترین شرط صحت عبادت و وجه ممیّزآن از سایر اعمال است، هر عمل عبادی، خصوصیات و ویژگی هایی دارد و در واقع قابل احتمالاتی است- مانند ظهر یا عصر و أدا یا قضا برای نماز- به همین منظور مکلّف باید برای تمییز هر چه بیشتر نوع عمل، این قیود را در نیت خود مدّنظر داشته و به آنها پایبند باشد. مراد از نیت قصد فعل نیست؛ چراکه انجام عمل، بدون قصد و شعور از جانب انسان مختار، محال است؛ بلکه مراد از نیت در عبادات، همان خلوص وجه از هر انگیزه ای جز قصد قربت به خداوند متعال است؛ بنابراین مفاهیمی مانند ریا،کفر،شرک و مانندآن با چنین قصدی منافات داشته و باعث نقض آن و در نتیجه سبب بطلان عمل عبادی می گردند. لذا شایسته است که فرد در نیت خود از چنین اموری تحرز و دوری کند.